Kanser Nedir?
• Kanserin Tanımı
• Kanser Hücreleri
• Kanser Nasıl Gelişir?
• Kansere Neden Olan Gen Türleri
• Kanser Yayıldığında
• Kanser Olmayan Doku Değişiklikleri
• Kanser Türleri
Kanser
Vücutta bazı bölgelerindeki hücrelerin kontrolsüz bir şekilde büyüdüğü ve farklı bölgelere yayılabildiği bir hastalıktır.
Kanser, vücudumuzdaki hemen hemen her bölgede oluşabilir. Hücre çoğalmaları ve hücre ölümü vücudumuzun ihtiyaç duyduğu bir durumdur ve her normal insan hücrelerinde bu durum yaşanır. Hücrelerimiz yaşlandığında ya da hasar gördüklerinde ölür ve yerine yeni hücreler oluşur. Bazen bu sistematik düzen bozulur. Anormal ya da hasarlı hücreler büyümemeleri gerekirken kontrolsüz bir şekilde çoğalma davranışına girerler. Bu kontrolsüz çoğalma sonucu doku topakları olan tümörleri oluşturabilirler. Doku topaklarının tümü kanserli hücrelerden oluşabilir bu duruma kötü huylu tümör denilir. Kanserli hücrelerden oluşmayan doku topaklarına ise iyi huylu tümör adı verilir.
Kanserli tümörler yakın bölgelerdeki dokulara geçiş yapabilir ya da uzaktaki bir bölgeye sıçrayabilir bu duruma metastaz adı verilir. Kanserli hücrelere sahip tümörler malign tümörler olarak adlandırılır.
İyi huylu tümörler de metastaz durumu olmaz ve operasyon ile çıkartıldığında o bölgede genellikle tekrarlama yapmazlar. Kötü huylu tümör dokuları ise aynı bölgede tekrarlama yapabilir. Bazı durumlarda iyi huylu tümörler bulundukları bölgenin işlevselliğini tehtit edebilir, ciddi semptomlara sebep olabilecek kadar büyük olabilir ve yaşamı tehdit edebilir. Beyinde oluşan iyi huylu tümörler gibi.
Kanser Hücreleri
Kanser hücrelerinin davranışları normal hücrelere göre çok farklıdır. Kontrolsüz hareket etmelerinin yada vücut tarafından işleyen sisteme ayak uydurmadıkları için izlenen farklı yapıları Normal hücre davranışlarının çok ötesindedir.
- Normal hücreler vücutta oluşan ihtiyaç durumlarında kendilerine iletilen üreme emri ile büyümeye – üremeye geçerler.
- Kanserli hücreler ise herhangi bir sistem emri beklemeden büyüme - üremeye geçerler.
- Normal hücrelerde programlanmış hücre ölümü (Apoptoz) olarak bilinen süreç işlemektedir. Programlanmış hücre ölümü içerisinde bölünmenin durması veya hücre ölümü emirleri yer almaktadır.
- Kanserli hücreler programlanmış hücre ölümünü görmezden gelir ve çoğalmaya devam eder.
- Normal hücreler genellikle vücutta hareket etmez ve farklı hücre ile karşılaştıklarında büyümeyi durdurur.
- Kanserli hücreler, oluşmaya başladıkları yakın bölgelere girerler ve farklı bölgelere de yayılabilirler.
Kanser Nasıl Gelişir?
Kanser genetik bir hastalıktır; hücrelerimizin çalışma şeklini, büyüme-çoğalma ve bölünmeleri kontrol eden genlerdeki özellikten kaynaklanır.
Kansere neden olan genetik değişiklikler şu nedenlerle olabilir:
Genlerde bulunan değişiklikler; hücreler bölünürken oluşan hatalar, Sigara dumanındaki kimyasallar, güneş ışınları içerisinde bulunan ultraviyole ışınları gibi çevresel faktörlerin oluşturduğu DNA zararı ve genetik miras olarak aile gelebilir.
Bağışıklık sistemi, DNA hasarı bulunan hücreleri kanser hücresine dönüşmeden önce tespit eder ve ortadan kaldırır. Bu yetenek vücudumuzda mevcuttur. Ancak yaşlandıkça vücudumuzun bu özelliği git gide azalır. Bu sistematik mekanizmanın azalması sonucu ilerleyen yaşlarda vücut savunmasız bir hale geçer. Bu durum kanser riskinin ilerleyen yaşlarda oluşmasının bir sebebidir.
Kanser hücreleri aynı tümör dokusun içerisinde bile farklı genetik yapılara sahip olabilir. İnsan vücudunda kanserli hücreler benzersiz bir genetik kombinasyona sahiptir. Büyüme-çoğalma sürdükçe, ilave değişiklik meydana gelebilir.
Her insanın kanseri, benzersiz bir genetik değişiklik kombinasyonuna sahiptir. Kanser büyümeye devam ettikçe, ek değişiklikler meydana gelecektir. Aynı tümör içinde bile farklı hücrelerde farklı genetik değişiklikler olabilir.
Kanser, DNA yapısındaki değişikliklerden kaynaklanan bir hastalıktır. Kansere neden olan DNA değişikliğinin çooğu gen adı verilen DNA bölümünde meydana gelir. Bu sebeple DNA üzerindeki bu değişikliğe genetik değişiklik de denilir.
Kansere Neden Olan Gen Türleri
Kanserin sürücüleri olarak adlandırılan 3 farklı gen türü bulunmaktadır.
1- Proto-Onkogenler
2- Tümör baskılayıcı genler
3- DNA onarımı yapan genler
Proto-onkogenler, normal hücrelerin büyüme-çoğalması ile ilgili gen yapılarıdır. Normal hücreler yapıları değiştiğinde ya da normalden fazla aktif olduklarında kanser hücrelerine dönüşe bilirler. Bu hücre haline Onkogen denilir. Hücrelerin büyümeden sabit bir şekilde hayatta kalmaları gerektiği hale onkogenler hücre büyümesine izin verir.
Tümör baskılayıcı genler hücrelerin büyümesini ve bölünmesine yardım eder. Bu gen yapılarında hücreler kontrolsüz bir şekilde bölünebilir
DNA onarım genleri, hasarlı DNA'nın sabit kalmasında görev yapar. DNA onarım genlerinde değişikliğe uğrayan hücreler diğer gen yapılarında ilave değişiklik ve gen kromozom parçalarının çoğaltılması ve silinmesi gibi kromozomlarda değişiklikler eğilimi gösterir. DNA onarım geni ile birlikte, bu mutasyonlar hücrelerin kanserli hücre haline gelmesine neden olabilir.
Kanser Yayıldığında
Kanser hücreleri oluşmaya başladıkları yerden farklı bir bölgeye sıçrayabilir bu duruma metastaz denilir.
Metastatik kanser, oluştuğu ilk bölgedeki adı ile birincil kanser aynı tip kanser hücrelerine sahiptir. Bu durumda oluştuğu bölgedeki adını ve tarifini taşımaktadır. Örnek : memede metastatik tümör oluşturan akciğer kanseri, meme kanseri olarak değil metastatik akciğer kanseri olarak adlandırılmaktadır.
Metastatik tümörler vücudun sisteminde ciddi hasarlara neden olabilir.
Kanser Olmayan Doku Değişiklikleri
Vücut dokularındaki her değişiklik kanser değildir. Ancak doku değişikliklerinin sebep olduğu sorunlar tedavi edilmezse kanser hücrelerine dönüşebilir. Bunlar;
Hiperplazi , normal hücre çoğalmasın dan kaynaklanmaktadır. Bu durum çoğu kez mikroskop altında bile normal görünebilmektedir. Kronik bir tahriş yada farklı sebeplerden kaynaklanabilen bir durumdur.
Displazi , hiperplazinin ileri seviyesidir. Displazide farklı olan durum ekstra hücre birikimi de oluşur. Hücreler normal görünür doku üzerinde değişiklikler gözlemlenir. Doku ve hücrelerin anormal görünümleri kanser oluşumunun göstergesidir. Displazi türlerinin takibi, izlenmesi ve mümkün olduğunca tedavi edilmesi gereklidir. Displazi türüne bir örnek vermek gerekirse anormal bir ben oluşumudur bu duruma displastik nevus denilir. Displastik nevüs, çok sık rastlanmasa da melanoma dönüşebilir.
Karsinoma in situ diğer türlerden daha da ileri bir durumdur. Anormal hücreler kanser hücreleri gibi yakınlarındaki dokulara geçmez. Ancak bazı karsinomlar kansere dönüşebildiği için tedavi edilebilirler.
Kanser Türleri
Kanser türleri, kanserin oluştuğu organ veya dokuların isimleri ile adlandırılır. 100'den fazla kanser türü bulunmaktadır. Örnek : meme kanseri memede başlar. Epitel hücre veya skuamöz hücre gibi oluşumu tamamlayan hücre tipine göre de tanımlanabilir.
hücre türlerine göre başlayan kanser kategorileri şu şekildedir:
Karsinom
En yaygın rastlanan kanser türüdür. Vücudun iç ve dış bölümlerini oluşturan hücreler epitel hücre olarak oluşurlar. Yapıları sütun benzeri bir şekle sahiptir.
Değişik epitel hücre yapılarında başlayan karsinomların isimleri bulunmaktadır:
Adenokarsinom, sıvı veya mukus üreten epitel hücrelerde oluşan kanser türüdür. Bu yapıdaki epitel hücreli dokulara glandüler dokular olarak adlandırılır. Bu sebeple meme, kolon ve prostat kanserleri adenokarsinomdur olarak geçer.
Bazal hücreli karsinom, kişinin deri kısmında olan epidermisin alt kısmında veya bazal (baz) tabakasında oluşan bir kanser türüdür.
Skuamöz hücreli karsinom, cildin deri kısmının hemen altında yer alan epitel hücrelere sahip olan skuamöz hücrelerde oluşan bir kanser türüdür. Skuamöz hücreler mide, bağırsaklar, akciğerler, mesane ve böbrekler dahil olmak üzere diğer organları da sarar. Bu hücre türü balık pulları gibi düz bir görünüme sahiptir. Skuamöz hücreli karsimonlar epidermoid karsinomlar olarak da adlandırılır
Geçiş hücreli karsinom, geçiş epiteli veya ürotelyum olarak adlandırılan epitel dokuda oluşan bir kanser türüdür. Genişleyip daralabilen yapıda olan epitel hücre bölümlerinde oluşan bu doku, mesane, üreterler ve böbreklerin bir bölümü (pelvisi) ve birkaç organın dış çeperlerinde bulunur. Mesane, üreter ve böbreklerin bazı tür kanserleri geçiş hücreli karsinomlardır.
sarkom
Kemik ve yumuşak dokularda oluşan kanser türleridir. Kas, yağ, kan damarlar, lenf damarları ve fibröz dokularda oluşmaktadır.
Osteosarkom en yaygın rastalanan kemik kanseri türüdür.
Lösemi
Kemik iliğinin kan üreten dokusunda oluşan kanserler lösemi olarak adlandırlan kanser türüdür. Bu tür kanserler karı tümör şeklinde oluşmazlar. Anormal beyaz kan hücresi birikimi ile oluşur normal kan hücrelerini dışarıda bırakan yapıdadır. Sayı olarak kanda az bulunan normal kan hücreleri dokulara oksijen iletilmesini kanamaları kontrol altında tutmasını ve enfeksiyonlarla savaşmayı zorlaştırabilir.
4 ayrı lösemi türü bulunmaktadır. Hızlı kötüleşme (akut veya kronik), kan hücresi tipi (lenfoblastik veya miyeloid). Hızlı kötüleşmede akut lösemi hızlı ilerlerken kronik lösemi türler daha yavaş ilerler
Lenfoma
Lenf düğümlerinde, lenf damarlarında vücudun diğer organlarında anormal lenfositlerin oluşumuna Lenfoma denilir. Lenfositlerdeki T veya B hücreleri üzerinde başlayan kanser türleridir. Bu hücreler bağışıklık sisteminin bir parçası olan çeşitli hastalıklarla savşan beyaz kan hücreleridir.
Lenfomanın iki ayrı türü bulunmaktadır.
Hodgkin lenfoma – Genellikle B hücrelerinden oluşan ve Reed-Sternberg hücreleri olarak adlandırılan anormal lenfositler yer alır.
Hodgkin olmayan lenfoma – B veya T hücrelerinden oluşan büyük bir kanser grubudur. Bu tür kanser hızlı yada yavaş büyüyebilir.
Multipil myeloma
Multipl miyelom , farklı bağışıklık hücresi türü olan plazma hücrelerde başlayan kanser türüdür. Miyelom hücreleri olarak adlandırılan anormal plazma hücreleri, kemik iliğinde birikir ve vücuttaki tüm kemiklerde tümörler oluşturur. Multipl miyelom plazma hücreli miyelom ve Kahler hastalığı olarak da isimlendirilir.
Melanom
Melanom, çoğunlukla ciltte oluşan melanosit halinde pigmentli dokulardada oluşabilen kanser türüdür.
Beyin ve Omurilik Tümörleri
Bu tümörler oluştukları bölge ve hücre tipine göre adlandırılır. Beyin tümörleri iyi huylu ve kötü huylu olabilir.
21-05-2022