Bitkinin Bilimse adı (Latince adı) : Vitex agnus-castus L.
Familya : Lamiaceae (Ballıbabagiller)
Bitkinin Türkçe Adı : Hayıt
Bitkinin İngilizce adı : Chaste tree
Kullanılan kısmı : Olgun kuru meyveleri
Kullanılan kısmın İngilizce adı : Chaste tree fruit
Diğer isimleri ayıd, ayıt, başparmakotu olarak da anılan bitki Anadolu’da yaygındır, Akdeniz ülkeleri ve Orta Asya’da yetişir. Botanik yapısı 6m’ye kadar yükselebilen, gövdesi 4 köşeli dallanmış çalı ve ağaççıktır. Yaprakları gövdesi boyunca karşılıklı dizilmiş, 5-7 parçalı el görünümündedir. Uzunluğu 5-10 cm ve eni 2-3 cm civarındadır. Alt yüzeyi beyaz tüylü, çiçekleri küçük, kokulu, mavi renkli nadiren pembe renkli ve başak şeklinde toplanmış haldedir. Meyvesi 3mm kadar çapında, yuvarlak, sert. Özel kokulu ve hafif acımsı lezzetlidir.
Adet düzensizliklerinde, adet sancılarında, adet görememe durumlarında, menopoz öncesi menopoz dönemi sikayetlerinde ve meme ağrılarında kullanılır. Cinsel yetersizlikte, testistlerin şişmesinde, meninin uyarısız akmasında (spermatore) ve prostat iltihaplanmasında da kullanıldığı bilinmektedir.
İlaç etkili kısmı(drog kısmı) olgun kurutulmuş meyveleridir. Toz haline getirilmiş meyveleri kullanıldığı gibi kuru ekstreleri ve tentürleri şeklinde de dahilen kullanılır. Bileşiminde: Agnusid, aucubin gibi iridoidglikosidler, flavonoller (casticin vb.) , az miktarda esans, mono ve diterpenler (rotundifuran vb.) , tanen ve yağ bulunur.
Hamilelik ve emzirme dönemlerinde kullanılmamalıdır, erken doğum veya düşüğe neden olabilir. Ciltte kaşıntı ve döküntü yapabilir.
Doğum kontrol ilaçlarının etkisini engelleyebilir.
Progesteron içeren ilaçlarla birlikte ve hormon düzenleme tedavisi sırasında kullanılmamalıdır.
Dopaminerjik etkisi sebebiyle dopamin reseptörlerine bağlanan ilaçların etkisini azaltabilir.
Prolaktin hormonunu baskılaması nedeniyle memelerden süt gelmesini önleyebilir.
Hayıt meyvelerinin hipofiz-hipotalamik eksen üzerine etkili olduğu düşünülmektedir. Bu sebeple hipofiz bozukluğu öyküsü olan hastaların meyveleri içeren ürünü kullanmadan önce doktora danışması gerekmektedir.
Östrojene duyarlı kanser türlerinde hayıt meyvelerini kullanmadan önce doktora başvurulması gerekmektedir.
Optimum etkiye ulaşabilmek için kullanıma 3 aydan uzun süre devam edilmelidir.